KRZYŻANOWICE, Św. Tekli dz. m.

Adres:
28-400 Pińczów, Krzyżanowice Dolne 8
tel. 41-357-16-22

liczba mieszkańców: 1 475

Proboszcz:
ks. Stanisław Swoboda, mgr teol., ur. 1964 (Wolbrom, diec. sosnowiecka), wyśw. 1988, mian. 2020

Rys historyczny:
Kościół w Krzyżanowicach reprezentuje typ klasycyzmu w architekturze sakralnej w Polsce. Obecny kościół zaprojektował Stanisław Zawadzki (autor zaledwie czterech kościołów tamtej epoki), a wybudował w latach 1786-1789 Hugo Kołłątaj, ówczesny proboszcz w Krzyżanowicach.

Z dziejów kościoła i parafii
Parafia powstała na przełomie XII/XIII w. Pierwotny kościół, określany w źródłach jako parafialny i klasztorny, był  murowany. Długosz podaje, że fundował go Benedykt Jaksa, a konsekrował w 1626 r. bp Tomasz Oborski.

Za czasów Bolesława Wstydliwego zostały sprowadzone do Krzyżanowic norbertanki (zniechęcone najazdami tatarskimi przeniosły się do Buska), a potem – na znacznie dłużej – norbertanie. Mając pieczę nad parafią pozostawali tutaj w XV-XVIII wieku, praktycznie do 1782 r., gdy świątynia spłonęła niemal doszczętnie w wielkim pożarze od pioruna.

Hugo Kołłątaj proboszczem
Norbertanie po lepszych i gorszych okresach pobytu w Krzyżanowicach, przenieśli się do Hebdowa, faktycznie  administrując parafią do 1784 r., gdy probostwo otrzymał kanonik krakowski ks. Hugo Kołłątaj. Nie była to wówczas jego jedyna parafia – był także proboszczem w Tuczępach, Koniuszy, Pińczowie i w parafiach w Małopolsce, nie mówiąc już o funkcji rektora i reformatora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Objęciu przez niego probostwa towarzyszyło wiele wrzawy, a główny zarzut jaki wysuwali miejscowi to… mała pobożność kanonika. Niemniej dzięki przedsiębiorczości Kołłątaja, kościół został odbudowany i wyposażony.

Atrakcje kościelnego wnętrza
Kołłątaj przebudował kościół od podstaw w konwencji klasycystycznej. Prace realizowano w latach 1786-1789. Front zdobią 4 potężne kolumny, na szczycie stoi krzyż. Ołtarz główny i 2 boczne są wkomponowane w nawę i prezbiterium. Ściany ozdabiają pilastry, ołtarze – kolumny, pokryte stiukiem, dookoła ścian biegnie charakterystyczny gzyms i fryz. Detale decydują o pięknie świątyni.

Z tła białych ścian występują 3 dużych rozmiarów obrazy pędzla Franciszka Smuglewicza: Deus creaus, Deus docens, Deus muneraus.

Obraz w górnych partiach ołtarza głównego – „Bóg stwarzający” – przedstawia stworzenie świata (oblicze Adama nosi podobieństwo do Kołłątaja – człowieka renesansu, krajobraz ma także cechy renesansowe). Kolejny – „Bóg nauczający” z centralną postacią Jezusa, głoszącego nauki do grupy przysłuchujących się ludzi (malarz sportretował m.in. Kołłątaja jako młodzieńca, jego siostrę i samego siebie). Trzeci obraz – „Bóg nagradzający” przedstawia cały kalejdoskop polskich świętych i błogosławionych, w tym bł. Wincentego Kadłubka, bł. Bronisławę z Odrowążów – norbertankę, świętych Kazimierza Królewicza, Jacka, Floriana, Jana z Dukli i in., a nad  rzeszą zbawionych – Trójcę Świętą i Matkę Bożą. Na pierwszym planie w złocistej kapie (i mitrze u dołu, choć biskupem nie był) – H. Kołłątaj.

W ołtarzu głównym – krucyfiks z przełomu XVI/XVII wieku. Organy są z XVIII w. Stylizowana ambona pochodzi jeszcze ze starego kościoła. Na wyposażeniu kościoła - liczne kielichy, monstrancje, relikwiarze, znaczone sygnaturami i herbami. Epitafia z XVIII i XIX w. Patronką kościoła jest św. Tekla, której figurka znajduje się w nawie, poniżej jednego z obrazów Smuglewicza. Plebanię w Krzyżanowicach wybudowano w 1926 r.

Czy wiesz, że…
W drewnianej dzwonnicy znajduje się dzwon pochodzący najprawdopodobniej z cerkwi.

Obejmując probostwo w Krzyżanowicach ks. Hugo Kołłątaj miał 32 lata, 4 doktoraty, był działaczem narodowym, społecznym i reformatorem uniwersyteckim.

W 1789 r. podczas sesji w wiejskiej szkółce Kołłątaj postulował, aby dzieci włościańskie regularnie korzystały ze szkoły. Założył w Krzyżanowicach Bractwo Miłosierdzia, zwolnił także poddanych z połowy pańszczyzny (pod warunkiem, aby „zsypywali po ćwierci zboża”, za co organizowano posiłki dla ubogich). Pod opiekę Bractwa oddał szkołę dla włościan, utrzymywaną własnym kosztem.

Odpust: św. Tekli – 23 września