ŁANY WIELKIE, Św. Wojciecha b. m.

Adres:
42-439 Żarnowiec, Łany Wielkie nr 46
tel. 32-644-90-35

liczba mieszkańców: 1 278

Proboszcz:
ks. Jacek Klanowski, mgr teol., KHM, ur. 1965 (Słomniki), wyśw. 1991, mian 2006

Kaplice:
Małoszyce (pw. Wniebowzięcia NMP)

Rys historyczny:
Według wielce prawdopodobnych podań przez Stary Żarnowiec – obszar dzisiejszej parafii Łany Wielkie – przechodził i nauczał św. Wojciech w 996 r. Od  początku patronuje on świątyni, wybudowanej najpóźniej w 1229 r., zapewne wzniesionej w miejsce pierwotnej drewnianej. To jedna z najstarszych świątyń w Małopolsce.

Na zrębach starego osadnictwa i kultu św. Wojciecha 
Dzisiejsza parafia w Łanach Wielkich to teren bardzo starego osadnictwa. W IX/X w. Żarnowiec, czy raczej Stary Żarnowiec był jednym z głównych ośrodków osadniczych północnego obszaru plemienia Wiślan. Pierwsze wzmianki odnaleziono w źródłach z 1098 r. w kronice Galla Anonima. Najwięcej danych pochodzi z dokumentów Bolesława Wstydliwego z XIII w. – to m.in. informacje o istnieniu dworu książęcego, osady wczesnochrześcijańskiej z kościołem św. Wojciecha, targiem, karczmami, komorą celną. Kościół posiadał znaczne uposażenie, ludność służebną i kilkunastoosobową obsadę kleryków. Został wzniesiony w miejscu dawnego kultu pogańskiego (nieopodal stał posąg Światowida).

W 997 r. Wojciech (który wcześniej miał przechodzić przez Łany w drodze do Gniezna), ginie śmiercią męczeńską, jest kanonizowany już w 999 r. – szybko szerzy się kult i powstają kościoły po jego wezwaniem. Podobnie było i w Łanach Wielkich.

Kościół i parafia
W dokumentach watykańskich kościół jest już wymieniany w 1255 r., co potwierdzają źródła polskie z 1257 r., mówiące nawet o jego rozkwicie.

Za fundatorkę murowanego już kościoła (w miejsce poprzedniego drewnianego) - datowanego na 1335 r. – uważa się Adelajdę, żonę Kazimierza Wielkiego. Z tamtego okresu pochodzą zachowane do dziś unikalne freski.

Początkowo romańska budowla, stała się po części gotycka, ale mimo tego nadal pozostaje wyjątkowym obiektem sakralnym i kulturowym. Z XIII w. pochodzi gotyckie prezbiterium z absydą, przykryte sklepieniem żebrowym, zaś później kościółek został rozbudowany. Składa się z prezbiterium i nawy prostokątnej, szerszej od prezbiterium.

Po III rozbiorze Polski (1795 r.) parafia utraciła większość terenów stanowiących zaplecze działalności świątyni, a po upadku powstania styczniowego grunty kościelne rozdano Rosjanom – „po sam mur”. Pomimo tych trudności wysiłkiem społeczności lokalnej dobudowano w 1815 r. boczną kaplicę, w 1889 r. – kolejną, a na początku XX w. – neogotycki ołtarz.

Zabytki wnętrza
Bodaj najcenniejsza w obecnym kościele pozostaje polichromia gotycka z XIV i XV w. na ścianach i sklepieniu prezbiterium, w absydzie, na łuku tęczowym i częściowo w nawie. W absydzie – m.in. scena Sądu Ostatecznego z Chrystusem tronującym. W nawie do unikatów  należy motyw „Dziesięciu Tysięcy z Góry Ararat”, umęczonych na kolcach żywego drzewa, na którym zawisł Chrystus (jedyna scena w Małopolsce). Jest tutaj także m.in. postać pielgrzyma, kamieniarza, kusznika, tematyka pasyjna i martyrologiczna oraz wzory geometryczne i wici roślinne. Ta bogata polichromia została odkryta w 1962 r.

Ponadto kościół posiada: portal gotycki bogato profilowany (XIII w.) dwa późnobarokowe ołtarze boczne, neogotycki ołtarz główny drewniany (przeniesiony do bocznej kaplicy celem odsłonięcia fresków w prezbiterium) z obrazem MB z Dzieciątkiem z końca XVI w., chrzcielnicę z XVII/XVIII w., barokową rzeźba św. Pawła, późnobarokowy chór ze schodami, obrazy Drogi Krzyżowej i feretrony z XIX wieku, wreszcie liczne zabytkowe elementy drewniane świątyni.

Patrona św. Wojciecha wyobraża m.in. rzeźba drewniana w prezbiterium, złocona, z początku XVII w., stylizowana ludowo.

Cały obiekt sakralny z uwagi na zachowaną w tak dużym stopniu substancję zabytkową jest cennym materiałem badawczym dla historyków sztuki, konserwatorów, archeologów, a przy tym pozostaje wciąż żywym miejscem kultu dla parafii w Łanach Wielkich.

Czy wiesz, że…
Przy średniowiecznej tzw. wielkiej drodze królewskiej łączącej Gniezno i Kraków, znajdował się pierwotny Żarnowiec, czy raczej Stary Żarnowiec – mniej więcej dzisiejszy obszar parafii Łany Wielkie.

Nazwę „Łany Wielkie” – zamiast „Żarnowiec” użył po raz pierwszy Jan Długosz w XV w.

W 996 r. podczas swojej podróży do Gniezna właśnie tutaj – w dawnym Żarnowcu, a dzisiaj w Łanach Wielkich, mógł zatrzymać się św. Wojciech i nauczać okoliczną ludność. W miejscu tym miało wytrysnąć źródło, aby zaspokoić pragnienie ludzi słuchających misjonarza... Źródło to istnieje po dziś dzień, posiada smaczną i zdrową wodę oraz zadbane otoczenie.

Odpusty: św. Wojciecha – 23 kwietnia
w kaplicy w Małoszycach: niedziela po 15 sierpnia