Pomoc sakramentalna wiernym z Kościołów i wspólnot eklezjalnych nie mających pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim

W związku z napływem z Ukrainy do Polski uchodźców należących do różnych Kościołów wydaje się stosownym przypomnienie istniejących w Kościele katolickim zasad dotyczących możliwości uczestnictwa tych chrześcijan w życiu sakramentalnym i kultycznym.

Zasady te świadczą o możliwości pomocy duchowej, której Kościół katolicki może udzielić wiernym innych Kościołów, przy jednoczesnym poszanowaniu ich tożsamości wyznaniowej i przynależności kościelnej.

Przede wszystkim należy podkreślić, że „Szafarze katoliccy godziwie udzielają sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych członkom Kościołów wschodnich nie mających pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim, gdy sami o nie proszą i są odpowiednio przygotowani” (Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 844 § 3). „W tych też przypadkach należy zwracać uwagę na dyscyplinę Kościołów wschodnich w odniesieniu do ich własnych wiernych oraz unikać wszelkiego, nawet czysto pozornego, prozelityzmu” (Papieska Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan, Dyrektorium w sprawie zasad i norm dotyczących ekumenizmu, nr 125).

Wystarczającym powodem udzielenia wymienionych trzech sakramentów jest zatem wyrażona z własnej inicjatywy prośba i odpowiednia dyspozycja proszącego. Szafarz katolicki powinien najpierw upewnić się czy ta prośba nie wynika np. z niewiedzyi udzielić proszącemu niezbędnych wyjaśnień. Należy pamiętać, że niektóre Kościoły prawosławnepod różnymi sankcjami zabraniają swoim członkom przystępowanie do sakramentów w innych Kościołach. Dotyczy to szczególnie Eucharystii, która jest znakiem przynależności do Kościoła. W wielu przypadkach właściwym będzie odesłanie prawosławnego wiernego do prawosławnego duchownego.

Jeśli takie odesłanie jest trudne, a prośba o sakramenty duchowo umotywowana, należy jeszcze zbadać dyspozycję proszącego. Przy udzielaniu sakramentów szafarz katolicki ma obowiązek kierowania się zasadami doktryny i dyscypliny katolickiej, co oznacza na przykład, że nie może udzielić Komunii św. wiernemu niekatolickiego Kościoła wschodniego, który jest rozwiedziony i żyje w nowym związku, nawet jeśli może on ją przyjmować w swoim Kościele. Dobrą okazją do oceny dyspozycji proszącego może być sakramentalna spowiedź. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że wiele Kościołów wschodnich wymaga od swoich wiernych sakramentu pokuty przed każdorazowym przyjęciem Eucharystii.

Wymienione wyżej przepisy nie dotyczą wiernych Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (Kościoła greckokatolickiego), który posiada pełną wspólnotę z Biskupem Rzymu.Ten Kościół należy do rodziny Wschodnich Kościołów Katolickich rządzących się własnym prawem(sui iuris). Wierni tego Kościoła powinni uczestniczyć w kulcie Bożym sprawowanym według obrządku własnego Kościoła i przyjmować sakramenty przez posługę jego duchownych. Jeżeli byłoby to niemożliwe lub utrudnione, mogą udać się do Kościoła łacińskiego (rzymskokatolickiego). Jeżeli małżonkowie należą do różnych Kościołów katolickich sui iuris, to w ich rodzinie można zachować przepisy jednego lub drugiego Kościoła (Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich kan. 16, 17, 881, 883).

Pod pojęciem „Kościoły wschodnie” ma się na myśli Kościoły należące do 5 starożytnych tradycji (obrządków): aleksandryjskiej, antiocheńskiej, armeńskiej, chaldejskiej i bizantyjskiej. Należy je odróżnić od istniejących na wschodnich terenach innychKościołów czy Wspólnotkościelnych (np. protestanckich). Udzielanie tym chrześcijanom sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych regulowane jest następującymi zasadami: „Jeśli istnieje niebezpieczeństwo śmierci albo przynagla inna poważna konieczność, uznana przez biskupa diecezjalnego lub Konferencję Episkopatu, szafarze katoliccy mogą godziwie udzielać wymienionych sakramentów także pozostałym chrześcijanom, nie mającym pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim, którzy nie mogą się udać do szafarza swojej wspólnoty i sami o nie proszą, jeśli odnośnie do tych sakramentów wyrażają wiarę katolicką i do ich przyjęcia są odpowiednio przygotowani” (Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 844 § 4).

W wymienionych tutaj przepisach kan. 844 § 4 należy zauważyć podniesienie wymagań w stosunku do kan. 844 § 3: do prośby i odpowiedniego przygotowania dochodzi bowiem jeszcze sytuacja niebezpieczeństwa śmierci albo inna poważna konieczność oraz brak możliwości udania się do własnego szafarza. Ponadto proszący powinni wyrazić wiarę katolicką odnośnie do tych sakramentów. Nie chodzi o wyznanie  całej wiary katolickiej, ale tylko to, co dotyczy sakramentów (np. wiarę w odpuszczenie grzechów w sakramencie pokuty, w realną obecność Chrystusa w Eucharystii czy w specjalną łaskę udzielaną choremu przez sakrament namaszczenia chorych).

„Należy podkreślić, że osąd biskupa dotyczący okoliczności, tego, czy zaistniała «poważna konieczność», oraz tego czy wyjątkowy udział w sakramentach jest właściwy, stanowi zawsze rozeznanie duszpasterskie, to znaczy dotyczące troski o dusze oraz ich zbawienie. Sakramentami nigdy nie można dzielić się tylko z grzeczności. Należy zachować ostrożność, aby nie wywoływać zamętu i zgorszenia wiernych. Niemniej jednak trzeba również pamiętać o słowach św. Jana Pawła II, który pisał: «Powodem do radości jest to, że w pewnych szczególnych przypadkach duchowni katoliccy mogą udzielać sakramentu Eucharystii, pokuty i namaszczenia chorych innym chrześcijanom, którzy nie są w pełnej komunii z Kościołem katolickim» (Utunumsint 46)” (Papieska Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan, Biskup i jedność chrześcijan: vademecum ekumeniczne nr 36).

Jeżeli chodzi o pogrzeb, to „Zgodnie z roztropną decyzją Ordynariusza miejscowego, katolicki obrzęd pogrzebu może być zastosowany w odniesieniu do członków Kościoła niekatolickiego lub niekatolickiej Wspólnoty eklezjalnej, pod warunkiem jednak, że nie będzie to sprzeczne z ich wolą, że ich własny szafarz nie może być obecny i że nie sprzeciwiają się temu ogólne przepisy prawa” (Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 1183 § 3, kan. 1184; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich kan. 876 § 1, kan. 877).

Co do modlitwy z innymi chrześcijanami to „katolicy nie tylko mogą, ale wręcz powinni szukać okazji do modlitwy z innymi chrześcijanami (..) Światowe problemy, takie jak wojna, ubóstwo, sytuacja migrantów, niesprawiedliwość (…)wymagają uwagi chrześcijan, ich połączenia się w modlitwie o pokój i za osoby najbardziej bezbronne” (Biskup i jedność chrześcijan:vademecum ekumenicznenr 17 i 19).

W skrócie:
1. wszystkim wiernym Kociołów wschodnich, z uwzględnieniem wyżej opisanych zastrzeżeń, w Kościele katolickim możemy udzielać sakramentów Eucharystii, pokuty i namaszczenia chorych tak długo, jak będzie potrzeba;

2. do dopuszczenia do sakramentu Eucharystii wystarcza prośba ze strony wiernego, który w swoim sumieniu decyduje, czy jest odpowiednio dysponowany. Jeśli ma co do tego wątpliwość, należy zachęcić do skorzystania z sakramentu pokuty;

3. należy pamiętać, że wierni Kościołów Wschodnich otrzymują wraz z chrztem także bierzmowanie oraz sakrament Eucharystii;

4. wierni Kościoła grekokatolickiego są w pełnej łączności z Kościołem katolickim, dlatego choć w pierwszej kolejności powinni udawać się do swojego szafarza, mogą w pełni uczestniczyć w życiu sakramentalnym Kościoła katolickiego;

5. przybywający ze wschodu wierni Kościołów i wspólnot protestanckich i zielonoświątkowych mogą być dopuszczeni do sakramentów Eucharystii, pokuty i namaszczenia chorych w niebezpieczeństwie śmierci, a także gdy zachodzi poważna konieczność, uznana przez biskupa diecezjalnego lub Konferencję Episkopatu, gdy nie mają  możliwości udania się do własnego szafarza oraz podzielają wiarę katolicką odnośnie do tych sakramentów;

6. nie ma ograniczeń co do stosowania obrzędów pogrzebu, ale po uzyskaniu zgody Ordynariusza miejsca;

7. na każdym miejscu wskazana jest wspólna modlitwa z chrześcijanami innych wyznań.

Opracowanie:
Ks. prof. dr hab. Przemysław Kantyka
Ks. dr hab. Sławomir Pawłowski, prof. KUL

>> PRO MEMORIA EPISKOPATU